Ψυχοθεραπεία: τι είναι και με ποιο τρόπο μπορεί να βοηθήσει;

Η ψυχοθεραπεία είναι ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που διαμορφώνεται με την εκούσια συμμετοχή τουλάχιστον δύο ατόμων, του θεραπευτή και του θεραπευόμενου ή πελάτη. Οι συμμετέχοντες δημιουργούν μια σχέση συνεργασίας και θέτουν κοινούς στόχους οι οποίοι ποικίλλουν ανάλογα με α) το αρχικό αίτημα του πελάτη (αυτό που φέρνει ως πρόβλημα), β)το θεωρητικό υπόβαθρο και τη στάση του θεραπευτή απέναντι στις διάφορες προβληματικές που μπορούν να δημιουργηθούν στο κοινωνικό πεδίο, γ) την ιδιοσυγκρασία των δύο ατόμων και δ) το ίδιο το πλαίσιο επικοινωνίας που θα επιλέξει ίσως να εστιάσει σε κάποια θέματα και θα αποκλείσει άλλα.

Το αρχικό αίτημα είναι η προβληματική που τοποθετεί ο πελάτης ως κεντρικό ζήτημα και αποτελεί την αφορμή για την έναρξη της συζήτησης και του στοχασμού. Δε θα ήταν λάθος αν λέγαμε ότι η θεραπεία αποτελεί μια διαδικασία στοχασμού του ατόμου πάνω στον τρόπο που λειτουργεί στις σχέσεις του (κοινωνικές και προσωπικές) με την ταυτόχρονη προσφορά μιας σχέσης οριοθετημένης ως προς το χρόνο (διάρκεια των συναντήσεων) και την απόσταση ανάμεσα σε θεραπευτή και θεραπευόμενο. Η λέξη «στοχασμός» ενδεχομένως παραπέμπει κάποιους στον ατέρμονο φιλοσοφικό στοχασμό. Ωστόσο εδώ πρόκειται για έναν εξειδικευμένο στοχασμό πάνω στον εαυτό με έμφαση στους τρόπους επικοινωνίας και με στόχο συγκεκριμένες αλλαγές σε τομείς της ζωής που καθορίζονται σε συνεργασία με το θεραπευτή.

Φυσικά ο θεραπευτής οφείλει να διατηρεί μια ουδέτερη στάση όσον αφορά τα προβλήματα και τις λύσεις που φέρνει ο θεραπευόμενος. Η ουδετερότητα αυτή όμως δε θα πρέπει να νοείται ως απο-πολιτικοποίηση, αλλά μάλλον ως μια στάση που στόχο έχει να προωθήσει την απόσταση του ατόμου από καταστάσεις στις οποίες έχει μπλοκαριστεί η επικοινωνία. Η απόσταση αυτή αποτελεί μια ευκαιρία για το θεραπευόμενο να δει αυτές τις καταστάσεις από μια νέα οπτική γωνία. Η βασική υπόθεση εδώ είναι ότι όταν κάποιος αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα τείνει να υπερ- προσπαθεί για την επίλυσή του με αποτέλεσμα όλες του οι δυνάμεις να είναι στραμμένες σε μια κατεύθυνση. Αυτό λειτουργεί περιοριστικά και συρρικνώνει τη δημιουργικότητα του ατόμου. Παίρνοντας απόσταση από το πρόβλημά του, ο θεραπευόμενος έχει περισσότερες πιθανότητες να προσεγγίσειτις δημιουργικές του δυνάμεις, άρα και περισσότερες πιθανότητες για μια ικανοποιητική λύση.

Τα ατομικά χαρακτηριστικά του θεραπευτή και του θεραπευόμενου αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και δημιουργούν συγκεκριμένες προδιαγραφές για το πλαίσιο. Το φύλο, η ηλικία, οι πολιτισμικές προκαταλήψεις, οι γλωσσικές διαφοροποιήσεις είναι μερικοί από τους πάρα πολλούς παράγοντες που θα επηρεάσουν τη σχέση ανάμεσα σε θεραπευτή και πελάτη. Η συνεργασία έχει μεγαλύτερες πιθανότητες να πετύχει αν αυτές οι διαφοροποιήσεις και οι συνέπειές τους γίνουν ορατές και στα δύο μέλη της σχέσης εμπλουτίζοντας με αυτό τον τρόπο το στοχασμό. Άλλωστε είναι γνωστό πως σε όλες τις κοινωνικές σχέσεις ο μηχανισμός της προκατάληψης δρα περιοριστικά και έχει σαν αποτέλεσμα το «πάγωμα» των δημιουργικών δυνάμεων.

Η συνειδητή απόφαση για την έναρξη μιας θεραπείας έχει ως αποτέλεσμα τη δόμηση ενός πλαισίου συζήτησης, που μοιάζει μεν με τις καθημερινές κοινωνικές συναντήσεις ενώ ταυτόχρονα διαφοροποιείται έντονα από αυτές. Στο πλαίσιο αυτό, που ιδανικά αποτελεί πλαίσιο χειραφέτησης, η συζήτηση μπορεί να ξεκινά από ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο, αλλά αφορά περισσότερο την ίδια τη διαδικασία της επικοινωνίας. Σημασία δηλαδή δεν έχει τόσο το τι λέγεται όσο ο τρόπος (ο τόπος, ο χρόνος...) με τον οποίο λέγεται.

Εφόσον πρόκειται λοιπόν για μια συνεργασία που καθορίζεται από ένα στόχο (την αλλαγή), η ψυχοθεραπεία είναι μια διαδικασία με ορισμένους κανόνες χρονικούς και επικοινωνιακούς, που επιτρέπει τη σφαιρική οπτική πάνω σε άκαμπτες πεποιθήσεις γύρω από τις οποίες οργανώνουν τη ζωή τους οι άνθρωποι και το στοχασμό πάνω στους άγραφους κανόνες που μοιράζονται κοινωνικές ομάδες, όπως οι οικογένειες. Σκοπός είναι όχι μόνο το ξεπέρασμα των εμποδίων, αλλά και η ανάκληση των ξεχασμένων δημιουργικών δυνάμεων. Ως διαδικασία μάθησης αποδεικνύεται αρκετές φορές κοπιώδης, καθώς απαιτείται μεγάλη προσπάθεια για να βρεθούν νέες απαντήσεις σε παλιά ερωτήματα.