Εποπτεία φορέων και οργανισμών: τι είναι και πώς μπορεί να βοηθήσει.

Η εποπτεία είναι ένα είδος υπηρεσίας που παρέχεται συνήθως σε δομές και φορείς που παρέχουν υπηρεσίες υγείας γενικής και ψυχικής. Ωστόσο, το εύρος των φορέων που μπορεί να εφαρμοστεί η εποπτεία δεν είναι τόσο στενό, καθώς μπορεί να είναι πολύ βοηθητική για κάθε είδους επιχείρηση. Σε μια τέτοια εποπτεία μπορεί να συζητηθεί ο τρόπος αντιμετώπισης των πελατών με σκοπό τη βελτίωσή της με τρόπο ψυχοπροστατευτικό για το προσωπικό και επικερδή για την επιχείριση. Ο επόπτης είναι συνήθως ένας έμπειρος και εξειδικευμένος θεραπευτής που προσλαμβάνεται από τον διευθυντή του φορέα. Η εποπτεία μπορεί να είναι ομαδική ή ατομική: να γίνεται δηλαδή με όλους τους εργαζόμενους στο φορέα ή μόνο με κάποιο από τα ηγετικά στελέχη. Μπορεί να αφορά συγκεκριμένες περιπτώσεις- περιστατικά ή ένα γενικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο φορέας.

Συνήθως τα προβλήματα με τους πελάτες σε κλινικές και ιατροπαιδαγωγικά κέντρα αποτελούν μια αφορμή που υποδεικνύει την ανάγκη ανάπτυξης του φορέα. Ο επόπτης θα πρέπει να είναι σε θέση να διαμορφώσει ένα περιβάλλον όπου ο κάθε ένας από την ομάδα εργασίας θα προθυμοποιηθεί ή θα τολμήσει να εξετάσει κριτικά τις ίδιες τις πράξεις του και τον τρόπο δουλειάς του στον κύκλο των συναδέλφων. Σκοπός είναι ο συνεχιζόμενος αναστοχασμός και η απόκτηση προσόντων. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι η εποπτεία αποτελεί μια συνεχιζόμενη εκπαιδευτική διαδικασία προσανατολισμένη όμως στη δράση και στις ανάγκες της συγκεκριμένης δουλειάς.

Οι περισσότεροι γνωρίζουν ότι υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις στην ψυχοθεραπευτική δουλειά (ψυχοδυναμική, γνωστική, συστημική κτλ). Το ίδιο συμβαίνει και στις εποπτείες. Σε φορείς που παρέχουν ψυχοθεραπεία είναι προτιμότερο ο επόπτης να έχει εκπαιδευτεί και να έχει εμπειρία στην προσέγγιση του φορέα. Όσον αφορά τη γενικότερη εποπτεία οργανισμών και επιχειρήσεων εκεί θα προτιμηθεί μια συστημική εποπτεία, καθώς οι θεωρίες της δίνουν έμφαση στην πολυπλοκοτητα, ενώ ήδη από τις αρχές της, η συστημική θεραπεία δομήθηκε πάνω σε δουλειά με πολυπρόσωπα πλαίσια και είχε ως προτεραιότητα τη συμπερίληψη όσο το δυνατόν περισσότερων εμπλεκόμενων στο εκάστοτε πρόβλημα.

Από τις διάφορες προσεγγίσεις εποπτείας θα διακρίνουμε επίσης ανάμεσα στην προσέγγιση των δομών, στην οποία ανήκουν τα μέτρα συμβουλευτικής οργανισμών και την προσέγγιση του προσωπικού που περιλαμβάνει την ανάπτυξη του προσωπικού. Η εποπτεία ομάδας περιλαμβάνει τόσο τη συμβουλευτική του οργανισμού όσο και την ανάπτυξη του προσωπικού. Ο συστημικός σύμβουλος ή επόπτης βλέπει τον εαυτό του μέσα σε αυτή τη διαδικασία ως κάποιον που δίνει ερεθίσματα, με στόχο να αυξηθούν οι επιλογές του συστήματος. Η αλλαγή που το σύστημα του φορέα θα επιλέξει ή δε θα επιλέξει να κάνει προκύπτει από τον ίδιο το φορέα κι όχι με τον επόπτη. Ένας συστημικά σκεπτόμενος σύμβουλος θα αποφύγει να ταχθεί μονομερώς υπέρ κάποιων αλλαγών, αλλά προσανατολισμένος στα αποθέματα θα εξετάσει και τι είναι εκείνο που συμφέρει να διατηρηθεί. Στην εποπτεία φορέα ή οργανισμού ο σύμβουλος- επόπτης δε χρειάζεται να γνωρίζει πολλά για το περιεχόμενο της δουλειάς του φορέα. Αυτή η μη- γνώση μπορεί να είναι εν τέλει χρήσιμη καθώς επιτρέπει στον επόπτη να βοηθήσει την ομάδα να βρει τις δικές της λύσεις, χωρίς να κινδυνεύει να παρασυρθεί στο χορό που έχει στηθεί γύρω από το πρόβλημα.

Η πρώτη δουλειά ενός επόπτη, πριν ακόμα ξεκινήσει η εποπτία είναι να ξεκαθαρίσει τα εξής:

1. Ποιος είναι ο άμεσος πελάτης του (ποιος πληρώνει για την εποπτεία). Σε έναν οργανισμό με έντονη την ιεραρχική δομή θα πρέπει οι στόχοι της εποπτείας να συζητηθούν με τον προιστάμενο, καθώς στο τέλος εκείνος είναι ποου θα αναλάβει την ευθύνη για την υλοποίηση των αλλαγών- αποτελεσμάτων της εποπτείας.

2. Τι ακριβώς θέλει ο εντολέας (ξεκαθάρισμα του αιτήματος). Είναι σημαντικό ο επόπτης να εξετάσει τα αιτήματα που προέρχονται από την ομάδα προσωπικού και από το διευθυντή του φορέα με ουδετερότητα και να είναι σε θέση να αντιληφθεί τις διαφορές στις απόψεις εργαζόμενων και προισταμένων. Στο σημείο αυτό είναι πιθανό να προκύψουν συγκρούσεις συμφερόντων και αντιφατικές προσδοκίες. Η εποπτεία δε μπορεί να ξεκινήσει πριν ο επόπτης συμφωνήσει ποια πράγματα θα συζητηθούν με την ομάδα, και με ποιους σκοπούς, καθώς και το τι θα συμβεί αν δοθεί έμφαση σε συγκεκριμένες προσδοκίες και αγνοηθούν άλλες.

3. Το πλαίσιο γύρω από το αίτημα (επικοινωνιακές διαδικασίες στο φορέα). Πώς κατέληξαν οι άνθρωποι αυτοί να συμφωνήσουν ότι χρειάζονται εποπτεία; Ποιος είχε πρώτος την ιδέα ότι η εποπτεία θα βοηθούσε; Γιατί με το συγκεκριμένο επόπτη; Τι ακριβώς προσδοκά ο άνθρωπος αυτός από τη διαδικασία; Πώς υποδέχτηκε ο προιστάμενος την ιδέα; Ποιες ήταν οι δικές του σκέψεις;

Αν όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω δε γίνουν ποτέ θέμα τότε η εποπτεία κινδυνεύει να αποτελέσει ένα χώρο όπου εργαζόμενοι και διευθυντές απλά θα εκφράζουν τα παράπονά που έχουν ο ένας από τον άλλο ενώπιο ενός κατανοητικού θεραπευτή που είναι εκεί για να τους ακούσει. Αποτέλεσμα: να μην υπάρχουν αλλαγές, η εποπτεία να θεωρηθεί αποτυχημένη κι όλοι να συμφωνήσουν ότι ο σύμβουλος/ επόπτης δεν έκανε καλά τη δουλειά του. Ή να αισθανθούν για λίγο ανακουφισμένοι, ώσπου να επιστρέψουν στα παλιά τους προβλήματα. Ή ακόμα και να θεωρήσουν ότι δουλειά του επόπτη είναι απλά να τους βοηθάει να αποφορτιστούν, να εναποθέσουν κάπου τα αρνητικά συναισθήματα για να συνεχίσουν να εργάζονται με τους μέχρι τώρα τρόπους. Στην περίπτωση αυτή η εποπτεία θα πάρει τη μορφή ενός «παιχνιδιού χωρίς τέλος», με αποτέλεσμα η ομάδα εργασίας να γίνεται ολοένα και πιο εξαρτημένη από τον επόπτη, ολοένα και λιγότερο δημιουργική και αποτελεσματική. Επίσης από τα προς εξέταση ζητήματα που τέθηκαν θεωρείται αυτονόητο ότι ο σύμβουλος/ επόπτης πρέπει να είναι ένας εξωτερικός συνεργάτης και σε καμιά περίπτωση δε μπορεί να είναι ένας από τους συναδέλφους, ή ακόμα χειρότερα προιστάμενος της δομής. Στην περίπτωση αυτή προκύπτει μια συνθήκη που μόνο κατ΄επίφαση ονομάζεται «εποπτεία».

Η πιο σημαντική λοιπόν δουλειά γίνεται πριν ξεκινήσει η εποπτεία. Μόνο αφού ληφθούν σοβαρά υπόψιν τα προαναφερθέντα θα μπορέσει ο επόπτης να συνάψει ένα συμβόλαιο με το φορέα. Επίσης με τα ξεκαθαρίσματα αυτά μπορεί να γίνει σαφές αν όντως η εποπτεία είναι μια δράση με νόημα για το συγκεκριμένο φορέα ή όχι. Αν τελικά όλοι ανακαλύψουν μέσα από αυτή την πρωταρχική διαδικασία ότι οι διαφορές συμφερόντων και απόψεων είναι ανυπέρβλητες και δεν υπάρχει περιθώριο αλλαγής ίσως θα συμφωνήσουν ότι η εποπτεία θα είναι απλά μια σπατάλη χρημάτων για το φορέα! Οι αρχικές αυτές διερευνήσεις θα οδηγήσουν στη δημιουργία του συμβολαίου, στο οποίο θα οριστεί ο χώρος και ο χρόνος της εποπτείας και ποιοι θα είναι παρόντες

Στη συνέχεια, μέσα από τη δουλειά με την ομάδα θα οριστούν τα πιθανά προβλήματα του φορέα και το τι θα χρειαζόταν για να γίνει η ομάδα εργασίας ξανά αποτελεσματική. Μερικά πιθανά προβλήματα που μπορούν να εντοπιστούν είναι τα ακόλουθα:

1. Συγκρούσεις μεταξύ μελών του προσωπικού

2. Προβλήματα συνεργασίας.

3. Μη- ορισμένοι ρόλοι στην ομάδα προσωπικού

4. Δυσκολίες με συγκεκριμένα περιστατικά ή συγκεκριμένους τύπους πελατών.

5. Αυξημένο στρες και κίνδυνος burnout στην ομάδα προσωπικού.

6. Έλειμμα σε γνώσεις.

7. Προβλήματα στη διαχείριση του χρόνου.

8. Φαινόμενα bullying, mobbing ή bossing.

9. Δυσκολίες στη λήψη αποφάσεων.

Με βάση τη συζήτηση γύρω από το πρόβλημα θα οριστούν και οι στόχοι της εποπτείας. Ανάλογα με τα προβλήματα που αναφέραμε οι στόχοι αυτοί θα μπορούσαν να σχετίζονται με: ανάπτυξη ομάδας, εξάσκηση σε δεξιότητες διαχείρισης κρίσεων, άγχους, χρόνου, παραπομπή σε πηγές μελέτης ή οργάνωση ομάδων μελέτης, δέσμευση στη μη- βίαιη επικοινωνία, σαφής ορισμός των ρόλων, τρόποι υπολογισμού και πρόβλεψης αποτελεσματικότητας, κτλ.

Η οργάνωση της επικοινωνίας στην εποπτεία αποτελεί τη σοβαρότερη προυπόθεση για την αποτελεσματικότητά της, πράγμα που ισχύει σε μεγάλο βαθμό και για την ψυχοθεραπεία. Στην Ελλάδα η πρακτική της εποπτείας παραμένει σε μεγάλο βαθμό περιορισμένη στις δομές ψυχικής υγείας, με αμφισβητήσιμα αποτελέσματα, καθώς σε πολλές περιπτώσεις αγνοείται ακριβώς αυτή η προυπόθεση. Επίσης σε πολλές περιπτώσεις η εποπτεία θεωρείται μια πολυτέλεια, που δεν παρέχεται λόγω οικονομικής στενότητας. Ωστόσο, ειδικά σε οξυμμένες οικονομικές συνθήκες, η εποπτεία θα μπορούσε να αποτελέσει ένα ερέθισμα για τη δημιουργικότητα των δομών, για την ανάπτυξη και κινητοποίηση της ομάδας προσωπικού και για καλύτερη διαχείριση των δυσκολιών.