Θάνατος και πένθος στην οικογένεια

Ο μέσος άνθρωπος θα βιώσει το πένθος λόγω του θανάτου ενός αγαπημένου προσώπου τουλάχιστο μια φορά στη ζωή του. Ο θρήνος μπροστά σε μια απώλεια είναι κάτι φυσιολογικό και βιώνεται σε πολλά ζωικά είδη με τρόπους παρόμοιους όπως στον άνθρωπο. Ωστόσο το πώς και με πια ένταση θα βιώσει κανείς το πένθος που ακολουθεί ένα θάνατο εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, τους οποίους θα τους χωρίσουμε σε δύο κατηγορίες: παράγοντες της σχέσης και παράγοντες του ρόλου.

Παράγοντες της σχέσης;

1.Ποιότητα της συναισθηματικής σχέσης με το άτομο που πέθανε

2. Μισοτελειωμένες υποθέσεις

3. Συνθήκες θανάτου

4. Πολιτισμικές προδιαγραφές (τελετουργικά, ευκαιρίεςνα εκφραστούνσυναισθήματα, επιτρεπτά και μη επιτρεπτά συναισθήματα στο κοινωνικό πλαίσιο)

Παράγοντες του ρόλου:

1.Οι ρόλοι του εκλιπόντα που πρέπει να αναλάβει ο επιζήσαντας (ή να αναθέσει σε κάποιον άλλο)

2.Οικονομικές δυσκολίες

3. Επαγγελματικές δυσκολίες

4. Παρουσία/ απουσία υποστηρικτικού δικτύου

5. Η φάση ζωής στην οποία έρχεται η απώλεια.

Για παράδειγμα, όταν σε μια οικογένεια ο πατέρας πεθαίνει δεν είναι μόνο η απώλεια του προσώπου, που φυσικά έχει συνέπεια στο συναισθηματικό κόσμο των οικείων, αλλά και οι λειτουργίες του πατέρα που τώρα θα πρέπει να αναλάβει κάποιος άλλος. Και βέβαια, υπάρχει η λύση ο μονογονιός να γίνει «πατέρας και μάνα μαζί» ή να αναλάβει τις λειτουργίες του πατέρα ένας άλλος οικείος. Το τι είδους λύση θα επιλεγεί απαιτεί δεξιότητες λήψης απόφασης, καθώς όλες οι λύσεις έρχονται με το κόστος τους. Κάποιοι λοιπόν από μας επηρεάζονται περισσότερο από το πρώτο σκέλος του πίνακα, κάποιοι από το δεύτερο. Για τους περισσότερους θα πρότεινα την εικόνα ενός εκκρεμούς: οι προβληματισμοί κινούνται από το χώρο των συναισθημάτων σε αυτό το πρακτικών δυσκολιών που απαιτούν φροντίδα και το αντίθετο. Το πόσο επηρεαζόμαστε από τον ένα ή τον άλλο πόλο κάθε φορά σχετίζεται τόσο με τη φάση του θρήνου όπου βρίσκόμαστε, με την υποστήριξη που λαμβάνουμε και με τις συνθήκες της ζωής, όπως διαμορφώνονται με το θάνατο του αγαπημένου.

Οι εκδηλώσεις του φυσιολογικού θρήνου, παρόλο που μπορούν να ποικίλουν ανάλογα με την ηλικία, το φύλο και το κοινωνικοπολιτισμικό υπόβαθρο είναι παρούσες από την πρώτη στιγμή της συνειδητοποίησης της απώλειας. Αν καμία από αυτές τις ενδείξεις δεν ανιχνεύεται στο άτομο που πενθεί τότε ίσως μιλάμε για περιπεπλεγμένο θρήνο (θρήνος που δεν εκδηλώνεται ίσως δημιουργήσει αργότερα προβλήματα στον επιζήσαντα). Οι ενδείξεις αυτές μπορούν να χωριστούν σε τέσσερις κατηγορίες:

Συναισθηματικές εκδηλώσεις : αντικρουόμενα συναισθήματα για το άτομο που πέθανε ( θλίψη, θυμός, ενοχή, λαχτάρα για επανασύνδεση, άγχος, φόβος, ανακούφιση )

Σωματικές εκδηλώσεις: ατονία, κόπωση, αναπνευστικά προβλήματα, ευαισθησία στους θορύβους , στομαχικές διαταραχές

Συμπεριφορά: διαταραχές όρεξης, αφηρημάδα, τάση απομάκρυνσης από τους άλλους, νευρικότητα, κλάμα , αναζήτηση καταστάσεων που θυμίζουν τον αγαπημένο, όνειρα.

Σκέψη: δυσπιστία, σύγχιση, προσκόλληση στις ίδιες σκέψεις, αίσθηση της παρουσίας του ανθρώπου που έχει πεθάνει.

Το πένθος είναι η χρονική περίοδος που ξεκινάει με την απώλεια, σηματοδοτείται από τις πρώτες ενδείξεις του θρήνου και τελειώνει με την αποδοχή της απώλειας από το άτομο και την εκ μέρους του ανάληψη των νέων του ρόλων. Η διεργασία του θρήνου (πένθος) αποτελείται από φάσεις, η καθεμιά από τις οποίες έχει ένα στόχο.

Ο πρώτος στόχος σχετίζεται με την αποδοχή του γεγονότος. Το άτομο που πενθεί μπορεί σε αυτή τη φάση να εκφράζει δυσπιστία με έντονες ερωτήσεις για τις λεπτομέρειες του θανάτου. Είναι σημαντικό σε αυτή τη φάση τα άτομα που τον υποστηρίζουν να είναι ειλικρινή, να μη κατασκευάζουν καθησυχαστικές απαντήσεις, αλλά ούτε να δίνουν την παραμικρή κλινική λεπτομέρεια. Σημαντικό είναι να δώσουν την ευκαιρία στο άτομο να δει το νεκρό σώμα, να συμματάσχει στις τελετουργίες αποχαιρετισμού, να μιλήσει για τον αγαπημένο που πέθανε.

Ο δεύτερος στόχος που πρέπει να πετύχει το άτομο που πενθεί για να μην υπάρξουν αργότερα προβλήματα ψυχικής υγείας είναι η βίωση του πόνου. Πρέπει να του δοθεί ο χώρος και ο χρόνος να πενθήσει ανοιχτά για να έχει τη δυνατότητα να δώσει νόημα στην απώλεια.

Ο τρίτος στόχος σχετίζεται με την προσαρμογή σε μία πραγματικότητα από την οποία λείπει ένα σημαντικό πρόσωπο. Στο σημείο συτό οι υποστηρικτές πρέπει να γνωρίζουν ότι η απουσία κάποιου από την οικογένεια επιβαρύνει τα μέλη με ευθύνες που ήταν πριν δικές του και να είναι έτοιμοι να βοηθήσουν σε πρακτικά ζητήματα.

Ο τέταρτος στόχος είναι η τοποθέτηση του ατόμου που πέθανε σε μια νέα θέση μέσα στην οικογένεια, όπου θα υπάρχει πάντα, χωρίς όμως να εμποδίζει τους υπόλοιπους να προχωρήσουν στη ζωή τους.

Κρατάει κατά μέσο όρο ένα χρόνο, αλλά αυτό δε μπορεί να είναι απόλυτο, καθώς εξαρτάται από την προσαρμοστικότητα του ατόμου και τον τρόπο που διαχειρίζεται τις δυσκολίες της ζωής του γενικότερα. Συνδυάζοντας αυτό με τα όσα ειπώθηκαν παραπάνω για τις αλλαγές του κύκλου ζωής της οικογένειας δε θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι το πενθος είναι κι αυτό μια εξελικτική πρόκληση, ένα στάδιο ανάπτυξης.