Το σοκ της απιστίας: ένα από τα τελευταία προπύργια του ρομαντισμού;
Ένας από τους πιο ανθεκτικούς και γοητευτικούς μύθους γύρω από τον έρωτα είναι ο αποκλειστικός του χαρακτήρας. Ένας μύθος που αντλεί τη δύναμή του από παλιότερες, ρομαντικές εποχές, όπου οι όρκοι για παντοτινή αγάπη και το «εγώ και συ είμαστε ένα νησί» αποτελούσαν κάτι παραπάνω από στερεοτυπίες και έξεις. Αυτό το μύθο έρχεται να καταλύσει βίαια στο επίπεδο της πραγματικότητας το συμβάν της απιστίας.
Η στιγμή που αποκαλύπτεται μια απιστία δημιουργεί μια τομή στη ζωή του ζευγαριού: ένα πριν και ένα μετά. Τι είναι αυτό που σοκάρει στην απιστία; Είναι η αθέτηση της ρομαντικής υπόσχεσης που αναφέρθηκε πρωτύτερα, δηλαδή ένα εσωτερικό πλήγωμα του ζευγαριού; Είναι το πλήγωμα της περηφάνιας του/της απατημένου/ης, δηλαδή ένα πλήγωμα που έχει να κάνει με την εικόνα του/της; Συνήθως και τα δύο, και μάλιστα σε σύγχυση. Πέρα από την περηφάνια, αυτό που πληγώνεται, πολλές φορές ανεπανόρθωτα , είναι η εμπιστοσύνη μεταξύ των συντρόφων. Προχωρώντας ένα βήμα παραπέρα, θέλω να πω ότι αυτό που γίνεται με την αποκάλυψη της απιστίας θα μπορούσε να περιγραφεί ως αθέτηση ενός συμβολαίου από τον ένα συμβαλλόμενο. Και μπορούμε να σκεφτούμε ότι το κατά πόσο ρητό, δημοκρατικό και αναστοχασμένο ήταν αυτό το συμβόλαιο προ της απιστίας, θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό τις διαπραγματεύσεις της επόμενης μέρας.
Το άρθρο αυτό δεν έχει ως στόχο να καταδείξει τις αιτίες που σπρώχνουν κάποιον σε μια απιστία, ούτε να δώσει συμβουλές για την αντιμετώπιση ενός τέτοιου συμβάντος μέσα σε μια σχέση. Ο στόχος του είναι μάλλον να αναδείξει δύο αντικρουόμενες απόψεις σχετικές με την οικειότητα. Ως οικειότητα θα ορίσουμε αυτό που κρατάει ένα ζευγάρι μαζί σε μια εποχή που οι περισσότερες εξωτερικές προδιαγραφές (γάμος, παράδοση, αναπαραγωγή) έχουν ατονήσει. Κάποιες ρομαντικές ψυχές θα μας υπενθυμίσουν ότι αυτό λέγεται έρωτας, και δεν υπάρχει λόγος να διαφωνήσουμε, εξάλλου η περιγραφή που θα χρησιμοποιήσει κάποιος είναι πλέον στην επιλογή του.
Όπως έχει ήδη φανεί η πρώτη άποψη είναι αυτή της ρομαντικής σχέσης , η οποία απηχεί την ουσιοκρατία του 19ου αιώνα. Στη σχέση αυτή το έτερον ήμισυ κερδίζει επάξια την αγάπη του άλλου αφού κατέχει ιδιότητες που το καθιστούν μοναδικό. Η μαγεία σχετίζεται άμεσα με τη διαφοροποίηση των φύλων και κυρίως με τη μυστήρια φύση των γυναικών, που οι άντρες όλο παλεύουν να την κατανοήσουν κι αυτή όλο τους μένει ακατανόητη. Απαραίτητο συστατικό του μαγικού φίλτρου είναι η συμπληρωματικότητα των έμφυλων ρόλων που απορρέει από τη φυσική διαφοροποίηση των φύλων . Η συμπληρωματικότητα αυτή , με τον άντρα να κρατά την από πάνω ιεραρχικά θέση, έχει σημαντικές συνέπειες στην κατανομή της εργασίας (γυναίκα – ιδιωτική σφαίρα , άντρας δημόσια), στη σεξουαλικότητα, στη λήψη αποφάσεων και σε όλες σχεδόν τις εκφάνσεις του ιδιωτικού βίου, ενώ ευνοεί ιδιαίτερα τη σταθερότητα και αποκλείει τις αλλαγές. Σχεδόν περιττεύει να πούμε πως σε μια τέτοια κατασκευή ο μύθος της αποκλειστικότητας του έρωτα έχει ρυθμιστικό ρόλο και συμβάλει στη σταθεροποίηση. Η απιστία σοκάρει, προδίδει, συντρίβει και έχει τη δύναμη να τελειώσει τη σχέση.
Η δεύτερη κατασκευή, που αρχίζει να αναδύεται μετά τα μέσα του 20ου αιώνα είναι αυτή της σχέσης ως συμβόλαιο, που εκφράζει την απαίτηση για εκδημοκρατισμό της ιδιωτικής ζωής και ισότητα μεταξύ των δύο φύλων. Η ραγδαία αύξηση των διαζυγίων, η συζήτηση για το σύμφωνο συμβίωσης, η αύξηση των διαπολισμικών γάμων, η ευελιξία στις μετακινήσεις πληθυσμών, η αποσύνδεση της σεξουαλικότητας από την αναπαραγωγή είναι κοινωνικές εξελίξεις που από τη μία καταλύουν βεβαιότητες , ενώ από την άλλη ανοίγουν νέες δυνατότητες. Για πρώτη φορά είμαστε σε θέση να έχουμε σχέσεις που δε σταθεροποιούνται από εξωτερικές ή φυσικές αναγκαιότητες.
Τι μορφή παίρνει λοιπόν ο έρωτας ή η οικειότητα σε μια τέτοια συνθήκη; Στη θέση των σταθερών και μόνιμων ιδιοτήτων του προσώπου που το καθιστούσαν αξιαγάπητο μπαίνει ο βαθμός στον οποίο μπορεί να ανοιχτεί απέναντι στον αγαπημένο, να εκφράσει ανάγκες και ανησυχίες , να βάλει τους όρους του, να βρει το θάρρος να διαπραγματευτεί πάνω σε αυτούς. Το για πάντα αντικαθίσταται από το προς το παρόν, πράγμα που σημαίνει ότι οι διαπραγματεύσεις δε γίνονται μόνο μια φορά στην αρχή της σχέσης, αλλά σε κάθε εξελικτικό βήμα της σχέσης. Κάτι τέτοιο απαιτεί ενεργητικότητα και από τα δύο μέρη του ζευγαριού, αφού η διαπραγμάτευση έχει νόημα μόνο όταν οι εταίροι είναι ισότιμοι. Η κατανομή εργασίας, η συναισθηματική εκφραστικότητα, η σεξουαλικότητα και η λήψη αποφάσεων χάνουν το αυτονόητο της συμπληρωματικότητας των φύλων και προσκαλούν σε ανάδειξη και καλλιέργεια δεξιοτήτων . Για να το κάνουμε λιανά, αφού η φυσική κλίση των γυναικών στο πλύσιμο των πιάτων έχει καταδειχθεί ως μύθος, το πλύσιμο των πιάτων αποτελεί απλά μια δεξιότητα προς εκμάθηση και για τα δύο φύλα. Υπό αυτό το πρίσμα η απιστία αποτελεί μια ίσως σπασμωδική παραβίαση του συμβολαίου και για αιτία της μπορούμε να υποψιαστούμε μια αίσθηση του παραβάτη ότι δε συμμετείχε πολύ ισότιμα στη διαμόρφωση των όρων του! Αυτό σημαίνει ότι το συμβόλαιο της σχέσης τίθεται εκ νέου σε διαπραγμάτευση και όλα τα ενδεχόμενα είναι ξανά ανοιχτά: θα καταλήξει αυτή η διαπραγμάτευση σε… μονομερείς ενέργειες, ή θα νικήσει η συνεργασία;
Οι δύο απόψεις που παρουσιάστηκαν παραπάνω μας δίνουν την αίσθηση της αναδιαμόρφωσης της οικειότητας ώστε να ταιριάξει στις νέες κοινωνικές συνθήκες και αποτελούν χρήσιμο εργαλείο αναστοχασμού πάνω στην ιδιωτική ζωή. Οι περισσότεροι από μας σκεφτόμενοι τον έρωτα είναι πιθανό να κλίνουμε περισσότερο προς κάποια από τις δύο, αλλά σίγουρα μέσα μας απηχούν σπαράγματα της άλλης , που μοιάζει αντίθετη. Οι αντιφάσεις αυτές ενδεχομένως να προκαλούν αναστάτωση, η οποία όμως αποτελεί προϋπόθεση της δημιουργικότητας και της αναζήτησης κατάλληλων συνομιλητών και - γιατί όχι - συμβαλλόμενων!
Βιβλιογραφία
Giddens, A. Η μεταμόρφωση της οικειότητας. Σεξουαλικότητα, αγάπη και ερωτισμός στις μοντέρνες κοινωνίες. Πολύτροπον, 2005
